Հայ եկեղեցի

Գործունեությունը

Այսօր Հայ Առաքելական եկեղեցու կատարած աշխատանքներն արդեն նկատելի կերպով անցնում են կրոնական և ծիսական արարողություններից ու արդեն իսկ մուտք են գործում սոցիալական, կրթական և մշակութային ոլորտներ: Այս ոլորտներում ծրագրերը մշակվում և իրականացվում են Հայ Առաքելական եկեղեցու Հայաստանի բոլոր թեմերում, ինչպես նաև Արցախում` հիմք ընդունելով քրիստոնեական, մարդասիրական և բարեգործության սկզբունքները:
Հայ առաքելական եկեղեցին զգալի ներդրում ունի հայ հասարակության սոցիալական ոլորտում կուտակված հիմնախնդիրների հաղթահարման գործում, և շատ հոգևորականներ իրենց ակտիվ մասնակցությունն են բերում մարդկանց սոցիալ-հոգեբանական խնդիրների լուծման գործընթացներում (համայնքներում, ծերանոցներում, մանկատներում, ազատազրկման վայրերում, դպրոցներում և այլուր):
Եկեղեցին իր գործունեությունն իրականացնում է ոչ միայն հոգևորականների կամ հոգևոր սպասավորների կողմից, այլև սուբյեկտ-սուբյեկտ արդյունավետ, մասնակցային համագործակցության շնորհիվ: Այսինքն` այն անհատները կամ անհատների այն խմբերը, ովքեր հանդիսանում են եկեղեցու ծառայություններից օգտվող «կլիենտներ», կարող են իրենց մասնակցությունը, աջակցությունը բերել եկեղեցական կյանքին: Առավել լավ պատկերացնելու համար, թե ինչ ասել է եկեղեցական կյանք և վերջինիս մասնակից լինելը կամ աջակցելը` փորձենք նկարագրել եկեղեցու` որպես սոցիալական ինստիտուտի ներքին կառուցվածքը և նրա գործառույթները:
Յուրաքանչյուր եկեղեցի կազմված է ծխական համայնքից, այսինքն` տվյալ եկեղեցի մշտապես այցելող հավատացյալների խմբից, երիտասարդների միություններից, կանանց միություններից և դպրաց դասից: Առանձնացնենք այն հիմնական ծառայությունները կամ գործառույթները, որոնք կարող են իրականացվել տվյալ խմբերիի կամ միությունների կողմից:
Ծխական համայնքի անդամները կարող են`
1. Բարեգործություններ անել (դրամի, մթերքի, հագուստի տեսքով)
2. Տասանորդ տալ
3. Միջոցառումներ կազմակերպել (ուխտագնացություններ, այցելություններ մանկատներ, ծերանոցներ և այլ հաստատություններ):
Երիտասարդների միությունները կարող են `
1. Կազմակերպել այցելություններ տարբեր հաստատություններ (ծերանոցներ, մանկատներ, դպրոցներ և այլուր)
2. Միջոցառումներ կազմակերպել (հանդիպումներ հոգևորականի հետ, ուխտագնացություններ, տոնական միջոցառումներ, մշակութային այլ միջոցառումներ)
3. Ստեղծել երիտասարդական ակումբներ կամ խմբակներ (ինտելեկտուալների, երգ ու պարի, բանավեճի և այլն)
4. Ճամբարներ կազմակերպել` ինչպես իրենց, այնպես էլ` այլ խմբերի համար:
Կանանց միությունները կարող են`
1. Կազմակերպել եկեղեցու կենցաղը (մաքրություն, կերակրի պատրաստում
/մատաղ կամ աղքատակերակուր/), հետևել եկեղեցու կարգ ու սարքին
2. Այցելություններ կազմակերպել (ծերանոցներ, ինտերնատներ և այլ հաստատություններ)
3. Կազմակերպել միջոցառումներ (ուխտագնացություններ և այլն)
4. Կանանց ակումբներ ստեղծել (ասեղնագործության, բանավեճի, փոխօգնության և այլն):
Դպրաց դասը կարող է`
1. Կազմակերպել և մասնակցել ծեսերին և արարողություններին (պատարագ, ժամերգություն, մկրտություն, պսակ և այլն)
2. Հոգևորականի հետ միասին այցելություններ կազմակերպել (համայնքներ, տներ, հաստատություններ):
Եկեղեցուն կից գործում են նաև կիրակնօրյա դպրոցներ և հայորդաց տներ, որոնք իրականացնում են`
1. Աստվածաշնչյան դասընթացներ
2. Կրթադաստիարակչական ծրագրեր
3. Պատմամշակութային հաղորդակցության ծրագրեր:
Հոգևորականի` «կլիենտի» հիմնախնդիրների հաղթահարման ուղղությամբ տարվող աշխատանքները իրականացվում են հոգևոր զրույցների, անհատական խոստովանության, աղոթքի, օրհնության և բժշկության կարգի կիրառմամբ:
Այսպիսով` կարելի է նշել, որ այսօր արդեն Հայ Առաքելական եկեղեցին ունի հզոր սոցիալական կապիտալ և կարող է հանդես գալ որպես կայուն և հզոր սոցիալական ինստիտուտ:

Խորհուրդները Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցում

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցում խորհուրդները թվով 7-ն են՝ համաձայն Սուրբ Հոգու 7 շնորհների (Առակ. 9:1) և 7 առաքինությունների թվին։ Խորհուրդներից միայն 2-ը` Մկրտությունը և Հաղորդությունն են հաստատված անմիջականորեն Հիսուս Քրիստոսի կողմից, մնացած հինգ խորհուրդները, ունենալով սուրբգրային հիմք, զարգացել, ձևավորվել և իրենց վերջնական տեսքն են ստացել ամենաուշը 12 դ.-ում: Ըստ այդմ Հայոց Եկեղեցու խորհուրդներն են`
Մկրտություն
Դրոշմ
Ապաշխարություն
Հաղորդություն
Պսակ Ամուսնության
Վերջին օծում կամ կարգ հիվանդաց
Ձեռնադրություն
Սրանք ընդգրկում են քրիստոնեական կյանքի կարևորագույն բոլոր կողմերը։ Այսպես՝
Մկրտությունը մեզ ազատում է ադամական մեղքից և որդեգրում Քրիստոսին։
Դրոշմը պարգևում է Սուրբ Հոգու շնորհները և զորացնում ընդդեմ փորձությունների։
Ապաշխարությունն օգնում է ազատվել այն մեղքերից, որոնք մարդը գործում է մկրտությունից հետո։
Հաղորդությունը, իբրև հոգևոր կերակուր, մեր մեջ հասունացնում է առաքինություններն ու հոգևոր գիտակցությունը, մաքրում է մեղքերից և հավիտենական կյանքի հույս է տալիս։
Պսակ Ամուսնության օրհնում և հոգեղինացնում է ամուսնական կյանքը և որդեծնությունը։
Ձեռնադրությունն ապահովում է քահանայագործության և բոլոր խորհուրդների կատարումը հանձինս հոգևորականների։
Հիվանդաց կարգը բժշկում է մարմնի տկարությունները՝ քավելով հիվանդության պատճառը՝ մեղքերը։
Հայոց Եկեղեցում խորհուրդներից 4-ը` Մկրտությունը, Դրոշմը, Ապաշխարությունը, և Հաղորդությունըպարտադիր են յուրաքանչյուր քրիստոնյայի համար, իսկ Պսակը, Ձեռնադրությունը և Վերջին Օծումը ` կամավոր: Խսրհուրդներից 3-ը` Մկրտությունը, Դրոշմը, Ձեռնադրությունը, կատարվում են մեկ անգամ, մյուսները կրկնելի խորհուրդներ են[4]:

Առանց Եկեղեցու խորհուրդների անհնար է ապրել ճշմարիտ քրիստոնեական կյանքով, քանի որ դրանց շնորհիվ «իրապես յուրաքանչյուր ոք նախ Քրիստոսի և եկեղեցու իսկական և միակից անդամն է ճանաչվում ու զինքը խոստովանում, և երկրորդ` իրականապես թե՛ իբրև անհատ և թե՛ իբրև համայնքի մի անդամ մտնում է Քրիստոսի ամենամտերիմ և էական հաղորդակցության մեջ և այդ կենսական հաղորդակցության մեջ մնում, ամրանում և շնորհներ վայելում (Ա Կոր., Է 17):...մեր Եկեղեցու արարողության գերագույն կատարելությունը իրականանում է ս. խորհրդի մեջ։ Ըստ այսմ` ս. խորհուրդների արարողական մասը մենք տեսնում ենք մեր աչքերով, միայն չենք տեսնում, թե ինչպե՞ս այդ տեսանելի արարողությունները Ս. Հոգու անտեսանելի շնորհաց միջոց են դառնում և մեզ վրա ներգործում։ Ուրեմն աստվածադիր ս. խորհուրդների մի առանձնահատկությունն այն է, որ Ս. Հոգու անտեսանելի և աննյութական շնորհներն ու պարգևները, ծածկվելով տեսանելի և նյութական տարրերի մեջ, ընդունվում են այդպես մեր արտաքին զգայարանքներով, որպեսզի ոչ միայն հավատքով, այլև զգայությամբ համոզված լինինք, որ ընդունում ենք աստվածային շնորհներ և Աստուծո հետ մտերմական հարաμերության մեջ մտնում:

Խորհրդի կատարման պայմանները

Խորհուրդները կատարելու անհրաժեշտ պայմաններն են`

Խորհրդակատար հոգևորական (եպիսկոպոս կամ քահանա),

Խորհուրդի արտաքին նշան` նյութ (մյուռոն, ջուր, գինի) և ծես, արարողություն,

Խորհրդի հատուկ բանաձև (խոսք, աղոթք, շարական), որը սրբագործում է ենթակային` խորհուրդ ընդունողին,

Խորհուրդն ընդունող անձնավորություն:

Անհրաժեշտ պայմանների բացակայության դեպքում խորհուրդը կարող է ճանաչվել անվավեր: Խորհրդին պետք է պատրաստվել ամենայն լրջությամբ, որպեսզի տրվող շնորհը դատապարտության պատճառ չդառնա, քանզի ովքեր նրան մասնակցում են ոչ հոգևոր նկատառումով կամ այն սոսկ արտաքին ծիսական նշան համարելով, ոչ միայն անհաղորդ են մնում Եկեղեցու Խորհրդի փրկարար ներգործությանը, այլև ենթակա են դառնում չարի հարձակումներին (հմմտ. Ա Կորնթ. 11:29-30):

Խորհրդակատարը

Եկեղեցու բոլոր խորհուրդներն էլ իրականացվում են միայն հոգևորականների կողմից՝ այն ծիսակարգով, որը զետեղված է «Մաշտոց» ծիսամատյաններում։ Բացի Ձեռնադրության խորհրդից, մնացած 6 խորհուրդները կարող է կատարել քահանայական օծում ունեցող հոգևորականը։ Եպիսկոպոսը իրավունք ունի կատարել բոլոր 7 խորհուրդները։ Պատշաճ արարողությամբ կատարվող խորհուրդը տեղի է ունենում ստուգապես՝ անկախ հավատացյալի պատրաստվածության աստիճանից և հոգևորականի անձնական հատկանիշներից։ Խորհուրդի միջոցով շնորհը փոխանցողը ոչ թե խորհրդակատարն է, այլ` Աստված` Սուրբ Երրորդությունը։

ՀԱՅ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՏՈՆԵՐԸ

Թե’ եկեղեցական, թե’ ազգային կյանքում տոները, հիշատակության օրերը հաստատված են հստակ առաքելությամբ` անհատի գիտակցության մեջ արթուն պահել պատմական իրողությունների հետ կապը: Դրանք ենթագիտակցական կապակցում են ստեղծում անցյալի և ներկայի միջև` երաշխավորելով ապագայի կերտումը:

Եկեղեցական օրացույցով տարին բաժանվում է տոնական և պահոց օրերի: Եկեղեցական տոները կոչված են հոգևոր խորհուրդներով օժտելու և կարգավորելու ժամանակը` տարին բաժանելով շրջանների, որոնք յուրօրինակ հոգեղեն իմաստ են հաղորդում քրիստոնյայի կյանքին: Եկեղեցական տոները պատմական իրադարձությունների պարզ վկայակոչումներ չեն. աստվածային տնօրինությունների ուղիով ընթանալը հնարավորություն է ընձեռում հոգով մասնակից դառնալու Փրկչի երկրային կյանքին և տոնից տոն հասունանալու հոգևոր իրողությունների կենդանի վերապրումով: Տոները նաև Եկեղեցու կյանքի տարեգրության յուրօրինակ արտահայտությունն են, ուստի դրանք դարեդար զարգացել են` ներառելով ոչ միայն Քրիստոսի, այլև սրբերի և ազգային-եկեղեցական կարևոր իրադարձությունների հիշատակները:

Եկեղեցական տոները ժամանակագրական առումով բաժանվում են երկու խմբի` անշարժ և շարժական: Անշարժ տոներն իրենց հաստատուն տեղն ունեն օրացույցում, իսկ շարժականները տեղաշարժվում են` կախված լինելով Զատկից, որը նշվում է գարնան գիշերահավասարից հետո լուսնի լրմանը հաջորդող առաջին կիրակի օրը:

Հայոց Եկեղեցու տոները կարգավորվում են Տոնացույցի միջոցով և բաժանվում են երկու խմբի` Տերունի և Սրբոց: Տերունի տոների շարքն իր հերթին բաժանվում է չորս խմբի` Տնօրինական, Աստվածածնի, Խաչի և Եկեղեցու:

Տնօրինական տոները ներկայացնում են Աստվածորդու երկրային առաքելության հանգրվանային դրվագները` Սուրբ Ծնունդ և Աստվածհայտնություն (հունվարի 6), Անվանակոչություն (հունվարի 13), Տեառնընդառաջ (փետրվարի 14), Վարդավառ կամ Պայծառակերպություն (Զատկից հետո 14-րդ կիրակին), Ծաղկազարդ (Զատկի նախորդ կիրակին), Ավագ Շաբաթ (Զատկին նախորդող ամբողջ շաբաթը), Սուրբ Զատիկ կամ Հարություն, Համբարձում (Զատկից հետո 40-րդ օրը), Հոգեգալուստ կամ Պենտեկոստե (Զատկից հետո 50-րդ օրը):

Աստվածամոր տոները յոթն են և կապված են նրան առնչվող կարևորագույն իրողությունների հետ` Աննայի հղացվելը (դեկտեմբերի 9), Ս. Կույսի ծնունդը (սեպտեմբերի 8), Ընծայվելը տաճարին (նոյեմբերի 21), Ավետում (ապրիլի 7), Վերափոխում (օգոստոսի 15-ի մոտակա կիրակին), Գոտու գտնելը (Վերափոխմանը հաջորդող կիրակին) և Տուփի գտնվելը (Հոգեգալստին հաջորդող 5-րդ կիրակին):

Խաչի տոները չորսն են. Խաչի երևումը. հիշատակն է Երուսաղեմում 351թ. Խաչի լուսեղեն նշանի երևման, որ ճառագում էր Գողգոթայից մինչև Ձիթենյաց լեռ և տեսանելի էր ամենքին (Զատկին հաջորդող 5-րդ կիրակին):

Խաչվերաց. հիշատակն է խաչափայտի վերացման` վեր բարձրացման: Խաչափայտը 629թ. պարսկական գերությունից վերադարձվել ու բարձրացվել էր Գողգոթայում (սեպտեմբերի 14-ի մոտակա կիրակին):

Վարագա Ս. Խաչ. տոնը զուտ հայկական ծագում ունի և հիշատակն է 660թ. Վարագա վանքում խաչափայտի մասունքի հայտնաբերման, որն այդտեղ թաքցրել էր Ս. Հռիփսիմե կույսը (Խաչվերացին հաջորդող 2-րդ կիրակին):

Խաչի գտնվելը. 326թ. Հեղինե թագուհու կողմից Տիրոջ խաչափայտի գտնվելու հիշատակը (հոկտեմբերի 26-ի մերձակա կիրակին):

Եկեղեցու տոները երկու բնույթի են. վերաբերում են Եկեղեցի-ժողովրդին և Եկեղեցի-տաճարին:

Նոր կիրակի. Քրիստոնեական Եկեղեցու ստեղծման հիշատակը (Զատկի հաջորդ կիրակին):

Աշխարհամատրան կիրակի. Քրիստոնեական առաջին եկեղեցու` Երուսաղեմի Վերնատան հիշատակը (Զատկից հետո 2-րդ կիրակին):

Շողակաթի տոն. Հայ Եկեղեցու հիմնադրման Լուսավորչի տեսիլքի հիշատակը (Հոգեգալստից հետո 11-րդ օրը):

Ս. Էջմիածնի տոն. Ս. Էջմիածնի կառուցման հիշատակը (Հոգեգալստից հետո 2-րդ կիրակին):

Տապանակի տոն. Եկեղեցու նախատիպ-խորհրդանիշ Ուխտի Տապանակի հիշատակը (Վարդավառի նախորդ շաբաթ օրը):

Տերունական օր է համարվում նաև յուրաքանչյուր կիրակի (հունարեն կյուրակե նշանակում է տերունական), որ նվիրված է Տիրոջ Հարությանը, ուստի ամեն կիրակի մատուցվում է Ս. Պատարագ:

Սրբոց տոները մեծավ մասամբ շարժական են և կոչված են պայծառացնելու Քրիստոսի վկաների հիշատակը և նրանց սրբության ուղին իբրև օրինակ մեզ ավանդելու: Մեր Տոնացույցում նշված են մինչև 15-րդ դարի սրբերը (վերջինը` Ս. Գրիգոր Տաթևացի): Հետագա դարերի սրբերի համար սահմանված է ՙԱմենայն սրբոց՚ տոնը, որով հիշատակվում են բոլոր հին ու նոր, հայտնի ու անհայտ սրբերը: Սրբոց տոներից առավել մեծ ժողովրդականություն են վայելում Ս. Թադեոս և Ս. Բարդուղիմեոս առաքյալների, Ս. Գրիգոր Լուսավորչի, Ս Սարգիս զորավարի, Վարդանանց և Թարգմանչաց սրբերի տոները:

Եկեղեցական գլխավոր հինգ տոները` Սուրբ Ծնունդ և Աստվածահայտնություն, Զատիկ, Վարդավառ, Վերափոխում և Խաչվերաց, կոչվում են ՙտաղավար տոներ՚: Այդ անվանումը կապվում է Հին Կտակարանի Տաղավարահարաց տոնի (Ղևտ. 23. 41-43) հետ և տրվել է այս հինգ տոներին` որպես մեկից ավելի տոնական օրեր ունեցողների: Տաղավար տոներն ունեն իրենց նախընթաց պահոց շրջանը (օրինակ` Զատկին նախորդում է Մեծ Պահքը): Ս. Ծննդյանն ու Ս. Զատկին նախորդող երեկոյան մատուցվում է Ճրագալույցի Պտտարագ: Տաղավար տոներին միացված են նաև առանձին արարողություններ, որով յուրահատուկ շուք և ժողովրդականություն է հաղորդվում այդ տոներին (օրինակ` Ս. Ծննդյանը միացված է Ջրօրհնեքը, Վերափոխմանը` Խաղողօրհնեքը և այլն): Տաղավար տոների հաջորդ երկուշաբթիները կոչվում են Մեռելոց: Մեռելոցներին մատուցվում է Ս Պատարագ և կատարվում Հոգեհանգիստ` ի հիշատակ ՙհավատով ի Քրիստոս ննջած՚ հանգուցյալների: